دلایل تغییرات جدید در دولت عربستان سعودی چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی، شنبه‎شب (4 اسفند ماه) با صدور فرامین پادشاهی، شاهزاده خالد بن‌سلمان را به معاونت وزیر دفاع منصوب کرد. پادشاه سعودی همچنین در حکمی دیگر، شاهزاده ریما دختر بندر بن‌سلطان بن عبدالعزیز آل‌سعود را به‌عنوان سفیر عربستان در ایالات متحده منصوب کرد.

ملک سلمان پس از به قدرت رسیدن تغییرات گسترده‌ای را در هیئت حاکمه این کشور ایجاد کرده که برجسته‌ترین این تغییرات انتصاب فرزندش محمد بن سلمان به سمت وزیر دفاع و در نهایت نیز برکناری نایف بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان بود که این سمت را نیز به پسرش واگذار کرد تا زمینه را برای به قدرت رسیدن وی هموار نماید.

تغییرات جدید در دولت سعودی در واقع دومین مورد پس از قتل جمال خاشقچی بوده است. در دی ماه  1397 سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان علاوه بر تغییر کابینه این کشور، دستور تغییر شورای امور سیاسی و امنیتی عربستان به ریاست محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی را صادر کرد. از جمله این تغییرات برکناری عادل الجبیر و جانشینی ابراهیم العساف به عنوان وزیر خارجه بود. با این حال اگر چه انتظار می‌رفت که تغییراتی در سیاست خارجی عربستان در دوره العساف با توجه به رویکردهای اقتصادی وی حاصل شود ولی همچنان وزیر خارجه جدید این کشور در حاشیه قرار گرفته و هیچ موضع‌گیری سیاسی از وی در رسانه‌ها به چشم نمی‌خورد و عادل الجبیر همچنان در نشست‌های بین‌المللی به جای العساف شرکت می‌کند.

به هر روی از آنجا که هدف یادداشت حاضر بررسی دلایل و چرایی تغییرات جدید در دولت عربستان سعودی است در ادامه به دلایل انتصاب‌های جدید پرداخته می‌شود.

ریما بنت بندر؛ سفیر جدید عربستان در آمریکا

عربستان سعودی برای نخستین بار یک سفیر زن به واشنگتن می‌فرستد. ریما قرار است پُست سفارت عربستان سعودی در آمریکا را از خالد بن سلمان تحویل بگیرد. ریما، دختر بندر بن سلطان آل سعود است که سال‌ها سفیر عربستان در آمریکا بود. او در حقیقت به نوعی پای جای پای پدرش خواهد گذاشت. پدر او بندر بن سلطان آل‌سعود از ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۰۵ سفیر عربستان در آمریکا بود. به علت شغل پدرش، شاهزاده ریما بخشی از کودکی خود را در واشنگتن دی‌سی گذراند.

شاهزاده ریما، مدرک کارشناسی مطالعات موزه با تمرکز آکادمیک روی محافظت از آثار باستانی از دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا دارد. شاهزاده ریما از زمان بازگشت به ریاض در سال ۲۰۰۵ در بخش خصوصی و دولتی مشغول به کار بوده است. او مدیرعاملی شرکت هاروی نیکلاس ریاض را در کارنامه کاری خود دارد. از او به عنوان مدافع حقوق زنان هم یاد شده؛ آن هم در کشوری که به علت رعایت نکردن برابری جنسیتی تحت انتقاد شدید جوامع جهانی است. مجله فوربس خاورمیانه شاهزاده ریما را در فهرست «200 زن قوی عرب» در سال 2014 میلادی قرار داد. وی همچنین جایزه «نوآوری ورزشی محمد بن راشد آل مکتوم» در سال 2017 میلادی را کسب کرد.

پیرامون چرایی انتخاب ریما به عنوان سفیر جدید ریاض در واشنگتن دلایل متعددی وجود دارد. یکی از دلایل این انتخاب تلاش ریاض برای بازسازی تصویر تجددطلبانه محمد بن سلمان پس از قتل جمال خاشقچی است. محمد بن سلمان تلاش می‌کند با معرفی یک دختر به عنوان سفیر ریاض در واشنگتن، به جهان بگوید که همچنان به دنبال اصلاحات است. بن سلمان تصور می‌کند معرفی یک دختر به عنوان سفیر عربستان سعودی، به او برای تبلیغات در این باره کمک خواهد کرد. گزارش‌های متعدد نهادهای حقوق بشر از وضعیت وخیم این کشور در زمینه نقض حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی و اجتماعی از جمله حقوق زنان، دستگیری‌های گسترده، شکنجه فعالان حقوق بشر در این کشور را نیز باید افزود و ریاض به دنبال این است تا با انتصاب زن به عنوان سفیر، اندکی از این فشارها علیه دربار پادشاهی را بکاهد.

ریاض قصد دارد با این انتصاب چهره و وجهه ولیعهد و عربستان در خارج از مرزهای این کشور را بهبود ببخشد به خصوص اینکه چهره این کشور بعد از قتل بسیار فجیع جمال خاشقچی بسیار آسیب دیده است. در واقع بن سلمان به دنبال تلطیف چهره خود پس از قتل خاشقچی و معرفی خود به عنوان مدافع آزادی و تجدد است.

خالد بن سلمان؛ معاون وزیر دفاع عربستان سعودی

دومین تغییر جدید در دولت عربستان سعودی، انتصاب شاهزاده خالد بن‌سلمان به معاونت وزیر دفاع است. شاهزاده خالد بن سلمان از دانشکده هوایی ملک فیصل در ریاض فارغ التحصیل شد و سپس به نیروی هوایی سلطنتی سعودی پیوست. شاهزاده خالد، آموزش اولیه خود را در پایگاه هوایی راندولف در سان آنتونیو در ایالت تگزاس و آموزش پیشرفته را در پایگاه هوایی کلومبوس در شهر کلومبوس در ایالت می‌سی‌سی‌پی گذراند و آموزش جنگ الکترونیک پیشرفته را در فرانسه پشت سرگذاشت. قبل از تعیین او به عنوان سفیر عربستان در آمریکا در آوریل سال 2017، به عنوان مشاور در دفتر وزیر دفاع و سپس مشاور در سفارت عربستان در آمریکا فعالیت می‌کرد.

پیرامون چرایی تغییر جدید می‌توان گفت که محمد بن سلمان، به ناچار سفیر عربستان در واشنگتن را تغییر داده است؛ زیرا او به برادر خود خالد بن سلمان به عنوان یک فرد قابل اعتماد برای تاثیرگذاری بر سیاست آمریکا در واشنگتن نیاز داشت، اما پس از ماجرای قتل جمال خاشقچی دیگر خالد بن سلمان نمی‌توانست این هدف را برای او محقق نماید. به خصوص که بر اساس گزارش‌های سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه و آمریکا شاهزاده خالد بن‌سلمان در طرح قتل خاشقچی و کشاندن او از آمریکا به ترکیه نقش داشته است. گفته می‌شود این شاهزاده از زمان این قتل، آمریکا را ترک کرده بود. همچنین برخی اخبار حاکی از آن است که محمد بن سلمان از ترس بازجویی برارد خود این تغییرات را انجام داده است.

علاوه بر آن آنچه در مرز‌های جنوبی عربستان رخ می‌دهد، باعث شده است محمد بن سلمان به افراد نزدیک به خود در نیرو‌های مسلح سعودی نیاز داشته باشد و به همین جهت، برادرش را به عنوان معاون وزیر دفاع منصوب کرد. به خصوص که شاهزاده خالد مدت‌ها همنشین محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بود و توانست در این دوره چشم‌انداز ولیعهد سعودی برای توسعه وزارت دفاع سعودی را مدنظر قرار دهد تا اینکه این وزارتخانه در ردیف وزارتخانه‌های مشابه در کشورهای پیشرفته نظامی باشد.

برخی نیز معتقدند انتخاب او ممکن است زمینه‌ای باشد برای آماده کردن خالد بن سلمان برای سمت ولیعهدی در صورتی که بن سلمان به پادشاهی عربستان برسد؛ علاوه بر آن انتخاب خالد بن سلمان به عنوان معاون وزیر دفاع عربستان زمینه ساز سپردن پست وزارت دفاع به اوست؛ وزارتی که از مهمترین وزارت خانه‌های عربستان سعودی به شمار می‌رود.

در پایان می‌توان گفت که با توجه به گزارش‌های متعدد درباره وخامت جسمانی ملک سلمان بن عبدالعزیز برای اداره امور کشور، باید در آینده منتظر تغییرات در هرم بالای قدرت در این کشور باشیم و به نظر می‌رسد که این تغییرات با هدف مقدمه چینی برای هدف نهایی یعنی به تخت پادشاهی نشاندن محمد بن سلمان صورت می‌گیرد.